[Phân Tích] Cô Gái Trẻ Hứa Hẹn - Góc nhìn trực diện và trần trụi vào vấn nạn xâm hại tình dục

Hãy bàn về Promising Young Woman - Cô Gái Trẻ Hứa Hẹn. Nhưng trước hết hãy nói về một màn biểu diễn kỳ lạ diễn ra vào năm 1974.

Nghệ sĩ người Serbia Marina Abramovic đã thực hiện một màn biểu diễn có thể được coi là một thí nghiệm về hành vi con người. Cô mời khán giả bao quanh mình. Trên một chiếc bàn, 72 món đồ vật từ vô hại như lông vũ, hoa hồng, bánh mì…cho đến những thứ nguy hiểm như bông hồng gai, kéo, dao mổ, lưỡi lam và khẩu súng đã lên nòng được bày ra. Người nghệ sĩ sẽ đứng yên trong suốt 6 giờ. Trong khoảng thời gian đó, khán giả được toàn quyền làm gì cô thì làm. Abramovic sẽ không phản kháng.

Ban đầu, khán giả rất nhẹ nhàng với cô. Họ đến ôm cô, hay đặt lông chim lên người cô hay tặng hoa cho cô. Nhưng một lúc sau, các khán giả bắt đầu có những hành vi bạo lực. Có người dùng dao lam cắt quần áo của cô xuống, rồi sử dụng nó lướt qua cơ thể cô. Có người còn rạch một đường cổ cô để thử uống máu như một ma cà rồng.

Một vài hành động mang tính tình dục sau đó, một khán giả quyết định kề khẩu súng vào đầu nữ nghệ sĩ. Những người khác không đồng tình, tiến đến giật lấy khẩu súng, khiến một trận đánh nhau diễn ra giữa hai bên. 6 giờ sau, màn biểu diễn kết thúc. Abramovic cử động trở lại. Cô bắt đầu tiến đến phía khán giả. Lúc này, các khán giả nhanh chóng tản ra, tìm đường thoát thân. Màn biểu diễn này được coi là tấm gương phản ánh trần trụi sự suy đồi sẵn có trong con người và để lại một vết thương lòng cho người nghệ sĩ thực hiện nó.

Tại sao màn biểu diễn này liên quan đến Promising Young Woman? Vì tương tự như màn biểu diễn ấy, bộ phim là bằng chứng tố cáo mặt tối của nhân cách con người, lên án gay gắt một nền "văn hóa cưỡng hiếp" và đạp đổ những lời biện minh mà phần lớn xã hội vẫn đồng tình.

Tương lai của ai quan trọng hơn?

Từ tựa phim đến nội dung, Promising Young Woman có một giọng điệu chất vấn. Ở đây, cái tên được biên dịch thành Cô Gái Trẻ Hứa Hẹn được dịch hơi sát nghĩa. Cụm từ được hiểu phóng hơn là cô gái trẻ đầy triển vọng. Nó xuất phát từ một thành ngữ trong tiếng Anh là “promising young man”, tức một chàng trai trẻ đầy triển vọng. Đây là cụm từ chuyên được sử dụng tài các phiên tòa xử án các vụ tấn công tình dục. Một chàng trai trẻ triển vọng là điều mà các luật sư sử dụng để làm chi tiết giảm nhẹ hoặc lấy lòng thẩm phán và bồi thẩm đoàn khi kẻ phạm tội là thành phần tri thức, thuộc giới tinh hoa trong xã hội.

Cụm từ nhấn mạnh rằng cáo buộc tình dục không nên là thứ cản trở tương lai đầy tươi sáng của những “chàng trai trẻ” bị cáo buộc trong đây, rằng họ còn cả một cuộc đời phía trước. Nói thẳng hơn là họ học giỏi nên được du di.

Thật đáng buồn là trong thực tế, luận điểm này lúc nào cũng thành công kêu gọi sự thương cảm của bồi thẩm đoàn và thẩm phán, khiến họ có thể giảm nhẹ tội thậm chí bác bỏ cáo buộc đối với những “chàng trai trẻ đầy triển vọng” kia như Brock Turner – cựu sinh viên của Stanford bị cáo buộc hãm hiếp một nữ sinh viên khi cô đang bất tỉnh, nhưng chỉ bị kết án 6 tháng tù.

Nhưng trong Promising Young Woman, đạo diễn Emerald Fennell đã “chuyển giới” cho cụm từ ấy, biến thành “cô gái trẻ đầy triển vọng” như một cách vừa mỉa mai vừa tra hỏi chúng ta tại sao không ai chú ý đến nạn nhân – những cô gái cũng có một tương lai xán lạn phía trước giờ phải vượt qua sang chấn tâm lý từ các vụ tấn công trong suốt cuộc đời. Tại sao tòa án và bồi thẩm đoàn chỉ cân nhắc đến thủ phạm mà bỏ mặc các nạn nhân trong tuyệt vọng.

Ngoài thay đổi cụm từ đại diện cho thứ vũ khí giảm nhẹ tội cho thủ phạm, Promising Young Woman bắt người xem phải nhìn nhận nạn nhân thông qua những câu thoại thẳng thừng không hề có tính ngụ ý nào và trên hết là qua hình ảnh của Nina.

Một trong những nhân vật trọng yếu của phim là Nina Fisher. Cô là động lực đã thúc đẩy hành động của nữ chính Cassandra Thomas (Carey Mulligan). Thế nhưng, Nina không hề có bất cứ lời thoại nào. Người xem cũng không hề hình dung được cô là một cô gái như thế nào. Vì xuyên suốt bộ phim, không nhân vật nào nhắc đến Nina, cho đến khi Cassandra chất vấn hung thủ của vụ án hiếp dâm năm xưa.

Lúc ấy, nhiều người mới để ý đến Nina, rằng cô từng là một đứa trẻ hoạt bát, gan dạ và thông minh. Cô lớn lên thành một sinh viên y giỏi nhất lớp, hướng ngoại và rồi cô chỉ còn là một cái vỏ rỗng. Dù không được nhắc đến trực tiếp, phim đã ẩn ý một bi kịch là Nina đã tự sát kể từ vụ hiếp dâm. Cô bỏ học và tìm đến cái chết. Một cô gái đầy triển vọng đã có thể trở thành một bác sĩ giỏi giang giờ chỉ còn là một mảng ký ức, trong khi hung thủ Alexander Monroe thì tốt nghiệp xuất sắc và sống tiếp một cuộc đời thành đạt.

Điều đó được phép xảy ra vì nhà trường đã tin vào thành tích của Monroe, vào triển vọng của hắn mà bỏ quên một cá nhân triển vọng khác bị hắn hãm hại. Họ bỏ rơi một phụ nữ trẻ cũng có thành tích nổi trội như vậy chỉ vì định kiến biết rằng Nina trước đó đã tiệc tùng quá trớn. Vậy rốt cuộc, tương lai của ai mới đáng được bảo vệ? Nạn nhân hay thủ phạm?

Bản chất con người và sự lựa chọn

Một trong những điểm nhấn của Promising Young Woman là lối sống về đêm của nữ chính Cassandra. Cô thường đến những quán bar – nơi được định hình là nơi thác loạn, và giả vờ say đến mức không thể đứng vững. Mục đích của cô là chờ những gã đàn ông đến hỏi thăm cô. Đa số sẽ hỏi thăm và nhanh chóng đề nghị giúp đỡ cô về nhà hoặc về chỗ của họ. Những gã tự nhận là “trai tốt” này bắt đầu giở trò xàm sỡ cho đến thẳng thừng kéo cả nội y của cô xuống. Nhưng khi cô kết thúc trò giả say, thì họ bắt đầu run sợ.

Mục đích của màn kịch này là gì? Nó không chỉ là phép thử lòng dạ và sự tử tế của đàn ông, mà còn nói lên một khía cạnh rất hiển nhiên nhưng không ai dám bàn luận về các vụ cưỡng hiếp: sự lựa chọn.

Trong Promising Young Woman, Cassandra đã đề ra một tiền đề. Rõ ràng là không ai ép buộc những gã đàn ông này tiếp cận các cô gái say xỉn. Không ai ép buộc họ phải đưa cô ấy về nhà. Không ai ép buộc những gã này nằm lên người cô gái và thực hiện những hành động hãm hiếp. Không ai kề dao hay kề họng súng vào họ và bắt họ thực hiện những hành vi đồi bại cả. Các hành động của những gã này đều xuất phát từ ý muốn cá nhân. Như vậy, việc đỗ lỗi cho nạn nhân vì quần áo họ mặc, vì họ say xỉn là vô lý. Vì những người đàn ông như Jerry hay Neil hoàn toàn có thể bỏ đi hoặc thực lòng quan tâm đến Cassandra đang say mèm không thể chống cự.

Màn kịch của Cassandra giống màn trình diễn của nữ nghệ sĩ Marina Abramovic, khi được lựa chọn giữa tử tế và cái ác, con người dường như có xu hướng nghiên về sự tăm tối trong tâm hồn hơn là những quy tắc đạo đức. Họ có thể chọn làm người tử tế thật sự hoặc một kẻ suy đồi. Họ đã chọn vế thứ 2. Nhưng khi nói đến hậu quả, những kẻ này chỉ biết trốn sau những lời biện minh đổ lỗi cho nạn nhân.

Sự đồng thuận trong tình dục

Promising Young Woman là một bộ phim vô cùng chú ý đến các chi tiết nhỏ nhưng có ý nghĩa lớn. Đó là hành động của Cassandra trước các hành động của các gã “trai tốt” như Neil và Jerry. Khi Neil hôn Cassandra trong tình trạng giả vờ say, Cassandra không đáp lại, nhưng Neil vẫn tiếp tục tiến tới. Ngay cả khi Cassandra nói cô cần về nhà, Neil vẫn kiên quyết giữ cô ở lại. Còn với Jerry, người đã đưa Cassandra về nhà, cô đã liên tục bảo anh ta dừng lại khi anh ta nhào lên người lên cô, nhưng anh ra chẳng để tâm đến.

Một thông điệp được truyền tải ở đây chính là sự đồng thuận trong tình dục, và người đồng thuận phải ở trong tình trạng tỉnh táo, không bị uy hiếp, đe doạ hay thao túng.

Đứng ngoài cuộc không có nghĩa là vô tội

Những kẻ cưỡng hiếp không phải là đối tượng duy nhất bị phim nhắm đến. Promising Young Woman còn chỉ trích hình ảnh của “người vô tội ngoài cuộc” (innocent bystander) thông qua nhân vật Ryan (Bo Burnham).

Như đoạn video đã chứng minh, Ryan không tham gia vào vụ tấn công Nina, nhưng anh ta lại bàng quang đứng nhìn nhóm bạn của mình làm thế, không một lời can ngăn. Đáng trách hơn là sau bao nhiêu năm, anh ta vẫn giữ mối quan hệ bạn bè với những kẻ đáng kinh tởm đó và vẫn đinh ninh bọn họ là người tốt. Ryan còn chẳng buồn nhớ gì về sự việc, dù nó đã hủy hoại cuộc đời của một con người. So với những kẻ cưỡng hiếp, những kẻ thờ ơ với tội ác cũng là tòng phạm.

Không chỉ có nạn nhân mới bị tổn thương

Nhìn tổng thể, Promising Young Woman là một bài mẫu về chấn thương tinh thần. Nhưng ở đây, không chỉ có nạn nhân mới là người chịu đựng những chấn thương đó, mà những người thân thiết của họ cũng gánh chịu những nỗi đau ghê gớm.

Cassandra là ví dụ rõ ràng nhất. Khi Nina bỏ học, cô cũng bỏ học về chăm sóc bạn. Nhưng khi Nina tự sát, một phần của Cassandra cũng chết theo. Đó là ý chí sống của cô. Từ đó, Cassandra chỉ còn là một cái vỏ. Cô từ bỏ hết sự nghiệp học y, vất bỏ cả tiềm năng của bản thân, sống nhờ vào việc làm mức lương tối thiểu tại một quán cà phê.

Điều kinh khủng nhất là sự việc của Nina khiến Cassandra nuôi mối thù với người khác giới đến mức thực hiện những màn trả thù. Bằng cách giả say để khiến những gã đàn ông bộc lộ bản chất, cô đã dùng những nhận định của chúng để chống lại chúng, đập tan những điều cao thượng chúng dùng để hình dung về bản thân.

Nhưng cả quá trình này không chỉ là màn trả thù, mà còn là con đường tự hủy hoại bản thân của Cassandra. Dù rất thông minh và sắc sảo, Cassandra không thể có cơ hội chống cự nếu các mục tiêu trở nên bạo lực. Như vậy, với tần suất những cái tên được ghi vào trong sổ, cô liên tục đặt mình vào thế nguy hiểm. Vũ khí duy nhất của cô là lời đe dọa “Tôi không phải kẻ duy nhất làm việc này”. Nhưng ngay cả điều này chưa chắc đã bảo vệ được bản thân cô khỏi những kẻ bạo lực.

Hành vi của Cassandra là hành vi của một người mắc phải chứng căng thẳng hậu chấn thương và có xu hướng tự hủy hoại bản thân. Cô là hậu quả của một vụ cưỡng hiếp, là người phải trải qua nỗi đau nhìn bạn thân của mình vật vã cho đến khi phải tự sát để giải thoát bản thân, chỉ để sau đó, cô bị ám ảnh bởi nổi buồn và cơn phẫn nộ bất tận. Chấn thương tâm lý không làm ai mạnh mẽ hơn cả, mà chỉ đưa họ đến kết cục tồi tệ.

Cái kết đắng chát của phim

Điều gì làm Promising Young Woman trở nên nổi bật giữa một loạt các bộ phim mang chủ đề tương tự? Đó là phong cách hiện thực của bộ phim. Và không chi tiết nào nói lên điều này tốt hơn là cái kết ám ảnh ở cuối phim.

Cassandra đã tìm đến kẻ hãm hại Nina và thực hiện cuộc báo thù của mình. Nhưng, trái với dự đoán của khán giả, cô đã bỏ mạng tại đó. Người xem chỉ cảm nhận được chút an ủi khi biết cô đã dàn dựng cái chết này để khiến hung thủ phải chịu trừng phạt trước pháp luật.

Đây cú sốc mà đạo diễn Fennell cố tình đem đến cho người xem để khắc họa bi kịch sinh ra từ văn hóa cưỡng hiếp được xã hội chấp nhận và di trì. Nhìn nhận một cách thực tế, về thể chất, cô không thể phản kháng nổi một kẻ sức dài vai rộng như Alexander Monroe nếu hắn bỗng nhiên chống cự (hắn đã làm thế). Cô đến đó với tư cách là một vũ nữ thoát y. Nếu cô báo bị hắn xâm hại, sẽ chẳng có ai tin lời cô, mà còn coi đó là lỗi của cô vì quần áo và cử chỉ khêu gợi. Nhưng Cassandra đã chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với một kẻ như vậy. Cô chọn hy sinh tính mạng của mình như một cách trả thù cực đoan nhất.

Vì khi cô chết đi, đây không còn là chuyện của một ngôi trường nữa. Bằng chứng đã rõ ràng. Động cơ đã được thiết lập. Mọi thứ đều là bằng chứng để buộc tội thủ phạm. Không như vụ án của Nina, cái chết của Cassandra là thứ hắn ta không thể nào rũ bỏ, không còn tình huống “lời anh lời ả”, không còn “chàng trai trẻ triển vọng”. Những bằng chứng hiện thực này là lời kết tội hắn.

Cassandra phải chết và chết trong tay hắn để hung thủ không còn đường lui. Bước đi cực đoan này là con bài duy nhất cô có thể sử dụng để chống lại một hệ thống xã hội đã bỏ rơi biết bao nạn nhân như Nina – một xã hội đầy rẫy những kẻ sẵn sàng đồng cảm với kẻ hiếp dâm vì nạn nhân đã có một đêm say xỉn, hoặc ăn mặc gợi cảm, đầy những kẻ tin lời “chàng trai trẻ triển vọng” là một bác sĩ sắp kết hôn. Vì giết người không phải là hành vi xã hội sẽ dễ dàng thông cảm. Và khi cô chết đi, Cassandra cũng trở thành kẻ tử vì đạo, một hình mẫu về kết cuộc của kẻ đối đầu với hiện thực xã hội. 

Khi vừa mới ra mắt, Promising Young Woman lập tức nhận được vô số lời khen ngợi, 3 đề cử Oscar và 4 đề cử tại Golden Globe. Tuy nhiên, thứ mà phim mong muốn không phải những lời tán dương từ giới phê bình, mà là những lời cảm thán, những cái thở dài, và cả những lời chỉ trích của người xem. “Hãy nói về điều đó” – Đây mới là mục đích mà phim hướng tới. Vì A Promising Young Woman là một tấm gương phản chiếu không ai muốn nhìn trực diện.