[PHÂN TÍCH] Alien (1979) - Bước chuyển mạnh mẽ của nữ quyền trong điện ảnh

Trong những năm 70-80 của thế kỷ 20, nếu Harrison Ford xứng đáng với danh hiệu "Vua của phim khoa học viễn tưởng" qua các bộ phim như Chiến Tranh Giữa Các Vì Sao, Tội Phạm Nhân Bản thì người xứng đáng với cương vị Nữ Hoàng chắc chắn sẽ là Sigourney Weaver trong vai Ellen Ripley của tựa phim nổi tiếng Alien (Quái Vật Không Gian). Ellen Ripley không chỉ là một trong những nhân vật nữ có ảnh hưởng nhất mọi thời đại mà còn mang ý nghĩa quan trọng và lớn lao hơn bao giờ hết về bước chuyển của chủ nghĩa nữ quyền trên màn ảnh.

Cho đến thời điểm hiện tại, phụ nữ vẫn luôn là đối tượng bị xem thường, không chỉ trong cuộc sống hằng ngày mà còn cả sự nghiệp. Quay trở về thời gian từ những năm 40 đến 90, quan niệm này còn gay gắt hơn nhiều, đa phần xã hội luôn cho rằng đàn ông là trụ cột quan trọng nhất, họ làm được nhiều thứ và thành công hơn, bất cứ trong lĩnh vực chuyên ngành nào, đặc biệt là phim ảnh.

Hầu hết các bộ phim được công chiếu trong khoảng thời gian này nhân vật chính đều là nam giới, nữ giới chỉ đóng những vai trò phụ, rất nhỏ trong phim. Xưa nay, phần lớn công việc liên quan đến điện ảnh thường là của nam, vì khối lượng đầu việc rất lớn nên nó đòi hỏi cao về sức khỏe, thời gian, đòi hỏi nhiều sự kết nối, tương tác. Những quan niệm cổ hủ sai lầm trên xuất hiện chỉ bởi vì người phụ nữ buộc phải gò bó với cuộc sống gia đình và không được trao cơ hội để thể hiện tài năng.

Hollywood thường được biết đến như cái nôi của phim hành động, bom tấn, cùng các kỹ xảo điện ảnh mãn nhãn… Nhưng điều làm cho khán giả thích thú nhất đó là những người hùng, được những nam diễn viên chính đầy thực lực, xuất chúng thể hiện. Nhưng việc làm trên cũng có mặt thứ hai, đó là sự phân biệt. Có một thứ phân biệt thậm chí còn thâm căn cố đế hơn cả về màu da ở Hollywood, đó là giới tính. So với nam giới, phụ nữ thiệt thòi hơn trong việc tham gia vào quá trình làm phim.

Điều này hoàn toàn dễ hiểu bởi định kiến xã hội khiến quá trình tiếp cận nghệ thuật thứ bảy của phụ nữ trở nên muộn hơn. Một trong những dấu mốc lớn ảnh hưởng đến quá trình làm phim của phụ nữ là thời điểm làn sóng phụ nữ lên ngôi lần hai. Cuộc đấu tranh đòi quyền bình bẳng, chống phân biệt chủng tộc mạnh mẽ chính là tiền đề để nữ giới bắt đầu góp mặt vào các bộ phim những năm 70, 80. Phát súng tiêu biểu nhất trong làng điện ảnh chính là Alien vào năm 1979.

Alien (1979) là bộ phim kinh dị khoa học viễn tưởng do Ridley Scott làm đạo diễn cùng với dàn diễn viên Sigourney Weaver, Tom Skerritt, Veronica Cartwright, Harry Dean Stanton, John Hurt, Ian Holm và Yaphet Kotto. Đây là phần đầu tiên trong thương hiệu phim nổi tiếng tính đến nay đã có rất nhiều hậu truyện, ngoại truyện... Ngay từ trên tiêu đề, khán giả sẽ đón nhận một sinh vật quái vật ngoài hành tinh tấn công và giết hại con người. Tuy nhiên, phim không chỉ đơn giản có thế. Quá trình diễn biến tâm lý nhân vật trong Alien mới là điều quan trọng nhất, từ lúc bắt đầu cho đến kết thúc. Thập niên 1970-1980 là thời kì bắt đầu phát triển một nền điện ảnh mới, một "Hollywood Mới" với những bộ phim đình đám được ra đời như Star Wars (Chiến Tranh Giữa Các Vì Sao), Jaw (Hàm Cá Mập), Godfather (Bố Gìa)... Vì vậy những chất liệu độc đáo, nội dung mới lạ trong Alien của Ridley Scott sẽ nhận được rất nhiều sự quan tâm đặc biệt của tất cả mọi người.

U ám, rùng rợn và kịch tính. Từ cảnh quái vật con xé toang lồng ngực của chủ thể ký sinh để thoát ra cho đến tạo hình đáng sợ của Xenomorph vẫn gây ám ảnh khán giả suốt 40 năm qua. Nhưng có một điều đặc biệt, Alien không chỉ  phơi bày mọi vấn đề của xã hội trong thế kỷ 20: sự phân chia đẳng cấp, sự tham lam của chủ nghĩa tư bản, con người bị công nghệ nô dịch hóa, mà bộ phim còn tôn vinh vai trò của người phụ nữ trong việc khai thác các khía cạnh về bản chất và tính cách của nữ chính Ellen Ripley.

Thuận theo xu hướng phát triển nên ngay từ ban đầu, trong kịch bản Alien do Dan O’Bannon viết, Ellen Ripley là một nhân vật nam. Vì vậy việc thay thế bằng một nữ chính vào phim của đạo diễn Ridley Scott là một ý tưởng hết sức điên rồ và mạo hiểm trong những năm 70-80. Nhưng trái lại đó lại là quyết định đúng đắn nhất của ông, góp phần thúc đẩy Alien trở thành một trong những thương hiệu phim nổi tiếng nhất mọi thời đại. Khi nhắc đến Alien, khán giả sẽ nhắc tới Ripley chứ không phải ai khác, vì màn trình diễn cực kỳ thuyết phục của cô. Từ nét mặt, cử chỉ đến các pha hành động, đều in đậm trong tâm trí của người xem. Sự xuất hiện của một nhân vật nữ như Ripley là một sự táo bạo, một bước đột phá không chỉ của riêng Ridley Scott, Sigourney Weaver mà còn là một bước tiến mới của nữ quyền trong thế giới điện ảnh.

Hiếm nhân vật nữ nào được xây dựng  chi tiết và ấn tượng như Ellen Ripley của Ridley Scott. Đến nay, Ellen Ripley vẫn luôn được đánh giá là một trong những nữ nhân vật chính ảnh hưởng nhất mọi thời đại. Từ đầu Alien, Ripley chỉ là một nữ sĩ quan chức vụ trong con tàu thương mại Nostromo nhưng cô là một người có năng lực và luôn thể hiện mình là nhân vật có tiếng nói trong phi hành đoàn. Ripley có thể thích làm điều này và không muốn làm điều khác, mỗi khi tình tiết bộ phim ngày càng đẩy cao là khi chúng ta thấy được một Ripley ấn tượng và nổi bật thế nào khi cô phải đối mặt với những thử thách chết chóc.

Sigourney Weaver ý thức được tầm quan trọng của nữ nhân vật đối với bộ phim vì vậy cô càng phải thể hiện hết khả năng, từ lời nói, cử chỉ cho đến các hành động. Tại sao đạo diễn Ridley Scott lại quyết định thay thế giới tính của nhân vật chính và tại sao ông lại chọn cô khi đã rất sát với ngày bấm máy? Không chỉ vì màn trình diễn tài năng đầy thuyết phục mà là vì Ridley Scott tin rằng Weaver sẽ không thể hiện một bộ mặt yếu đuối, uỷ mị như bao người khác khi phải đối đầu với hiểm nguy, mà thay vào đó là hình ảnh một người phụ nữ đầy cá tính, quyết đoán và cực kỳ mạnh mẽ.

Với tạo hình đáng sợ của Xenomorph, bất kỳ ai cũng đều phải toát lên nỗi kinh hoàng, không chỉ phụ nữ mà cả đàn ông. Sợ hãi sẽ khiến chúng ta phải luôn dè chừng và cảnh giác với mọi nguy hiểm xung quanh, nhưng quan trọng là chúng ta sẽ hành động thế nào khi đối diện với nó. Không giống như các nhân vật khác, với ý chí mãnh liệt, Ripley không chỉ thúc đẩy quá trình đấu tranh để sinh tồn một cách ngoạn mục mà còn thể hiện sự vượt trội trong việc bộc lộ cảm xúc, run sợ nhưng luôn giữ được sự tỉnh táo, đôi lúc cô mệt mỏi, nhưng vẫn phản kháng mạnh mẽ, khi thì tức giận, cuồng loạn... Cuộc chiến của Ripley với Xenomorph cũng giống như cuộc đấu tranh của người phụ nữ với sự áp bức, phân biệt trong xã hội. Màn trình diễn đầy cảm xúc của Ripley chính là niềm cảm hứng cho những người phụ nữ đam mê điện ảnh sau này. 

Ngoài ra chúng ta có thể kể đến vai diễn Lambert (Veronica Cartright), ở đây cô hình ảnh phản chiếu sự đối lập với Ripley - luôn hoảng sợ, rối loạn, không thể kiểm soát bản thân và hầu như không thể đối phó với áp lực trong các tình huống nguy hiểm đến sinh mạng. Có thể nói một cách ẩn dụ, Xenomorph là đại diện cho những định kiến sai lầm về bình đẳng giới còn Lambert là đại diện cho hình mẫu của những người phụ nữ yếu đuối, không có tiếng nói và bị vùi dập trong xã hội.

Khán giả có thể sẽ bắt gặp nhiều nhân vật như Lambert vì việc xây dựng tính cách, hành động cho nhân vật như thế cũng không hề khó khăn gì, vì vậy mọi ánh mắt còn lại sẽ đổ dồn vào Ripley, nhất là khán giả nữ, họ cảm thấy như Ripley chính là bản ngã, là ước vọng của họ vì cô quá đỗi đặc biệt tại một thời điểm như lúc đó. Có thể nói rằng nhân vật Lambert đóng vai trò như một nấc thang mới, nâng tầm phát triển tính cách và tư tưởng của Ripley, cũng như giá trị cốt lõi của người phụ nữ khi phải đối diện với gian nan trong cuộc sống.

Không chỉ Xenomorph mới là kẻ thù của Ripley mà còn một nhân vật khác đó là Ash, một người máy dưới dạng một sĩ quan chuyên về khoa học được đưa vô phi hành đoàn. Ash đảm bảo mẫu vật ngoài hành tinh phải được đưa về trái đất bất chấp sự chống trả của Ripley và những người khác. Ash được xem là đại diện cho tầng lớp tư sản trong xã hội cũng như cánh đàn ông trong xã hội lúc bấy giờ.

Phụ nữ không chỉ bị áp bức, bóc lột sức lao động mà còn bị giam cầm trong ngôi nhà, bị cướp đoạt mọi quyền tự do, dẫn đến sự phân chia sâu sắc không chỉ giữa các giai cấp mà còn về bình đẳng giới. Hình ảnh một Ripley phản kháng mãnh liệt với những câu nói táo bạo chính là sức mạnh và ước muốn của người phụ nữ trong xã hội. Họ có thể chịu thiệt thòi ở mọi mặt trong cuộc sống, nhưng nếu vượt quá giới hạn cho phép, họ sẽ trở nên mạnh mẽ và nguy hiểm hơn bao giờ hết.

Không phải ngẫu nhiên mà Alien được Ủy ban Bảo tồn điện ảnh quốc gia Mỹ đánh giá là bộ phim có ý nghĩa văn hóa, nghệ thuật, lịch sử to lớn. Mỗi nhân vật đều đại diện cho một mảng tối, góc khuất của xã hội đương đại, khi nhìn vào đó, khán giả có thể hiểu được Alien không đơn thuần chỉ là câu chuyện sinh tồn giữa con người với quái vật mà đó còn là những thông điệp sâu sắc tôn vinh sức mạnh của người phụ nữ trong mọi hoàn cảnh.

Dù cho những định kiến lạc hậu vẫn còn tồn tại, chưa chấm dứt nhưng người phụ nữ ngày càng thể hiện sức mạnh và sự ảnh hưởng mạnh mẽ trên toàn diện cuộc sống và công việc. Những năm trở lại đây trên phim ảnh, có thể được xem như là sân chơi tỏa sáng của phụ nữ, họ đóng những vai diễn chính khác nhau với tính cách đa dạng và tư tưởng hiện đại. Nếu như ở những năm 80, có một Ellen Ripley đầy mạnh bạo, hoang dại, là một con người bình thường với ý chí sinh tồn cực kỳ mãnh liệt thì hiện tại bây giờ chúng ta có thể thấy được những nữ nhân vật anh hùng nổi tiếng như Wonder Woman (Gal Gadot) và Black Widow (Scarlett Johansson)... có chút gì đó nhẹ nhàng, quý phái hơn. Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và văn hoá nghệ thuật, việc xây dựng những nữ nhân vật hiện đại là điều quan trọng thiết yếu phù hợp với thế giới. Ellen Ripley có thể đã cũ, nhưng những dấu ấn tư tưởng mà cô truyền lại cho hậu bối không bao giờ thừa thãi, nhạt nhoà. 

Ellen Ripley xứng đáng là hình mẫu cho mọi phụ nữ hướng đến, cô đã cho tất cả mọi người trên thế giới thấy rằng dù bất kể chuyện gì đang xảy ra, dù là kinh khủng hay chăng nữa, điều quan trọng nhất là luôn tin tưởng chính mình, sử dụng hết những khả năng mình có và dũng cảm phá bỏ mọi xiềng xích trói buộc với số phận được sắp đặt. Với sự phát triển của thế giới, phụ nữ giờ đây đã không còn yếu đuối hay phụ thuộc quá nhiều vào đàn ông. Họ có thể tự lực gánh sinh và đạt được những thành tựu mà không ai ngờ tới. Hãy trao cho người phụ nữ sự tự do và cơ hội để họ được thoả sức thể hiện, giống như cái cách mà đạo diễn Ridley Scott đặt trọn niềm tin vào Sigourney Weaver.