[Phân Tích] Kyoto Animation - Ánh mặt trời mọc vươn lên từ đống tro tàn

Ngày 18/7, xưởng phim của hãng Kyoto Animation bốc cháy. Những thiệt hại về mặt vật chất có thể khôi phục được, nhưng ngọn lửa định mệnh đã tàn nhẫn cướp đi hàng chục sinh mạng của  những đạo diễn còn rất trẻ, những nhà sản xuất cực kì tài năng, tâm huyết với nghề . Đây là nỗi đau buồn không chỉ đối với người dân Nhật Bản mà còn là cả thế giới, đặc biệt là cộng đồng những người yêu thích manga/anime. Để tri ân những người đã mất cũng như ủng hộ Kyoto Animation cùng nhau đứng dậy sau cơn hoạn nạn, chúng ta hãy dành một chút thời gian để điểm lại những cống hiến to lớn mà Kyoto Animation đã đem lại cho người hâm mộ.

Những bước đi đầu tiên

KyoAni (tên viết tắt mà người hâm mộ hay gọi Kyoto Animation) là hãng phim lâu đời và nổi tiếng, nổi bật trong hằng hà sa số các studio tại Nhật Bản. KyoAni do 2 vợ chồng Hideaki và Yoko Hatta thành lập vào năm 1981. KyoAni ban đầu chỉ là một công ty nhỏ, chuyên cung cấp hoạt ảnh và làm các công việc vẽ bức họa, gia công cho các bộ anime truyền hình và phim ảnh như Tenchi Universe và Inu-Yasha. Những công việc đầu tiên mang tính hỗ trợ các hãng anime truyền hình góp phần định hình giai đoạn phát triển quan trọng của KyoAni.

Vào năm 2003, KyoAni bắt đầu phát triển con đường thương hiệu bản thân, họ mong muốn trở thành một studio độc lập và tự sản xuất được anime. Bộ phim đầu tiên được ấp ủ chính là Munto. Ngay khi đạt được thành công với tác phẩm đầu tay, KyoAni bắt đầu trở thành một trong những hãng phim hàng đầu và được công chúng để ý đến. 

KyoAni định hình phong cách Moe ở Nhật Bản

Ta có thể thấy phong cách hoạt họa nhân vật mang xu hướng thị trường thời bấy giờ. Dáng người nhân vật gầy, mắt to (quá khổ) so với khuôn mặt. Tóc mảng to, ít chi tiết, bóng và ánh sáng đơn sắc đổ lên. Phong cách vẫn còn mang nét chung chung so với xu hướng thời đấy.

Sang đến bộ anime Full Metal Panic, dáng người nhân vật trông đỡ gầy và đầy đặn hơn, nếu để ý thì đặc biệt là ở phần tóc được chăm chút chi tiết hơn. Đảm nhận thiết kế nhân vật cho bộ anime này là người gạo cội trong nghề - Osamu Horiuchi và giúp Full Metal Panic gặt hái được nhiều thành công, đa phần nhờ vào chất lượng hoạt họa ổn định. Nhưng Kyo Ani vẫn chưa thật sự có nét tinh chạm về tạo hình nhân vật cho riêng họ. 

Cho đến khi họ tiếp tục đảm nhận thực hiện bộ anime Air thì nét vẽ ngày càng có bước tiến triển hơn, đôi mắt được trau chuốt cực kì tinh xảo và lung linh, phần tóc được hoạt họa tỉ mỉ hơn. Sau đó, xu hướng “moe” đang dần trỗi dậy và càng ngày càng có nhiều bộ anime được chuyển thể từ visual novel, light novel càng trở nên thịnh hành. Sự thành công của Air đã khẳng định chỗ đứng và vị thế của KyoAni trong làng anime và là bộ mặt được yêu thích đối với các nhà sản xuất khác.

Tiếp theo từ năm 2006-2010 là giai đoạn hãng KyoAni bắt đầu khẳng định sức mạnh thật sự. Năm 2006 có thể xem là đại thành công của KyoAni với một tác phẩm chuyển thể từ VN của Key mang tên Kanon. Tiếp sau đó là bộ anime chuyển thể nổi tiếng The Melancholy of Haruhi Suzumiya. Với đà tiếp nối thành công cộng với kinh nghiệm đã được tích lũy từ các bộ chuyển thể trước đó, The Melancholy of Haruhi Suzumiya trở thành một trong những bộ anime về thể loại âm nhạc xuất sắc nhất của Nhật Bản, đồng thời tạo nên sức ảnh hưởng văn hóa đại chúng lan rộng lúc đó. Năm 2009, hãng KyoAni ra mắt một bộ anime mới thành công là K-On của nữ đạo diễn Naoko Yamada, bộ anime định hình và phổ biến lại một xu hướng moe show. Cho đến hiện nay, có rất nhiều bộ phim gắng gượng bắt chước sự thành công của K-on nhưng đều gặp thất bại.

Sau một thời gian thành công, hãng KyoAni dần chững lại và gặp nhiều khó khăn hơn. Mô hình "moe" bị vắt kiệt triệt để, khiến cho nét vẽ này đi vào lối mòn và đánh mất đi phong cách cuốn hút như trước. Nhưng thế giới luôn vận động tiến về phía trước, vì vậy hãng KyoAni cũng phải thay đổi nhiều và thử nghiệm những phong cách chấm phá mới. Các năm 2012, 2013, 2014, KyoAni liên tục sản xuất nhiều tác phẩm do chính tay mình xuất bản, đang xen vào đó là hợp tác thực hiện các bộ chuyển thể, có thể kể đến những bộ anime nổi tiếng như Hyouka, Nichijou, Chuunibyou, Hibike! Euphonium... cho đến bộ phim hoạt hình điện ảnh đầu tiên của KyoAni -  A Silent Voice vừa được công chiếu ở Việt Nam năm 2016.

Từ những cố gắng trong suốt những năm dài, qua các bộ phim, hãng phim đã mang đến cho mình một lượng fan vô cùng hùng hậu. Những bộ phim trên không chỉ được đón nhận bởi chất lượng nghệ thuật mà còn nhờ việc đề cập tới những chủ đề quan trọng trong xã hội thường thấy như bắt nạt, tự tử, sự trầm cảm và cũng như những vấn đề sâu sắc khác. Trong rất nhiều hãng phim hoạt hình tại Nhật Bản, có thể nói KyoAni là hãng phim lâu đời, nổi tiếng và có chất lượng nhất. Những bộ anime từ KyoAni đều có hình ảnh rất chỉnh chu, âm nhạc sâu lắng, đặc biệt luôn luôn có những thông điệp ý nghĩa được sâu sắc gửi gắm trong từng tác phẩm.

KyoAni đã cống hiến những tinh hoa tinh túy nhất vào trong các tác phẩm của mình, mang đến cho bạn đọc khán giả những góc nhìn mới mẻ, chân thực, xen kẽ là những bài học, thông điệp với triết lý sâu sắc, ý nghĩa về con người và cuộc sống. Vậy điều gì đã làm nên sự khác biệt thành công trong các tác phẩm của KyoAni và xây dựng đội ngũ người hâm mộ cuồng nhiệt đến hiện nay? Trong bài viết này đề cập tới 3 yếu tố chính và quan trọng nhất không chỉ ảnh hưởng đến tầm vóc của KyoAni mà là bài học quý giá cho bất cứ hãng phim hoạt hình nào khác trên thế giới.

Lý do thành công của KyoAni

Dù cho ở bất cứ đâu, quan điểm trọng nam khinh nữ vẫn còn tồn tại trong suy nghĩ của nhiều người, Nhật Bản cũng không phải là ngoại lệ, không chỉ trong cuộc sống thường ngày mà đặc biệt trong những vị trí cao trong xã hội. Nghề y, chính trị gia, kĩ sư, giám đốc – tất cả những vị trí ấy đa số đều do nam giới nắm giữ, tới mức có thể xem như là nghề dành riêng cho họ. Việc KyoAni được 1 trong 2 người thành lập nên hãng phim là phụ nữ, vậy nên đây là một nơi tuyệt vời để những người nữ có thể thật sự tỏa sáng. 

Yoko Hatta vốn là một nữ animator của Mushi Production, nhưng từ bỏ công việc ở đấy vì chồng của mình, Dần dần, Yoko Hatta quyết định xây dựng một đội ngũ chuyên nghiệp hơn, và tuy rằng không phải những cô vợ nội trợ kia được giữ lại, nhưng chính vạch bắt đầu này đã khiến cho KyoAni trở thành một công ty có tiếng nói phụ nữ. Hiện tại, KyoAni cũng nổi tiếng về việc thuê các nhân viên nữ nhiều hơn là nam giới. Vị trí của người phụ nữ trong làng anime nói riêng và xã hội nói chung ngày càng được nâng cao và quan tâm nhiều hơn. Naoko Yamada là một ví dụ điển hình, cô là một trong những người đã đóng vai trò vô cùng quan trọng mang đến cho chúng ta những bộ anime nổi tiếng như K-On!, Sound Euphonium và đặc biệt là A Silent Voice.

Một trong những lí do khác khiến cho những tác phẩm của KyoAni có thể đẹp lung linh và mang nhiều nội dung hấp dẫn đến thế, chính là vì chế độ đãi ngộ cực tốt của hãng đối với nhân viên của mình. Hầu hết các bộ anime đều được vẽ bởi các họa sĩ tự do, KyoAni vẫn trả lương cho họ để có thể làm việc từ từ với chất lượng cao nhất, trong khi vẫn có được một nguồn thu nhập ổn định.

Một animator có thể làm đồng thời cho hai, ba studio. Để đủ tiền sống, họ phải làm việc cật lực ngày đêm với hy vọng vẽ càng nhiều bức tranh càng tốt. Nhưng KyoAni lại không làm như vậy, họ trả lương cho nhân viên theo tháng, không phải dựa vào số bức tranh họ vẽ ra. Khác với phần lớn hãng phim hoạt hình tại Nhật Bản, nơi sử dụng nhân lực là người lao động tự do, KyoAni có đội ngũ nhân viên cố định, trả lương chính quy và được cho là có chính sách chăm sóc nhân viên tốt. Theo nội dung trên trang web của hãng, KyoAni khẳng định nguyên tắc của họ là làm việc hết sức, sản xuất các tác phẩm thích hợp và duy trì môi trường nhân đạo.

KyoAni tự gầy dựng và đào tạo riêng một đội ngũ cho riêng mình. Họ thậm chí còn tự huấn luyện cho các animator mới tại Kyoto Animation School, và còn lập ra giải thưởng tiểu thuyết riêng của mình là Kyoto Animation Awards để tuyển chọn những nội dung sáng giá, biến nó thành một “original anime” của chính mình. Cũng vì vậy mà nội dung các bộ phim từ KyoAni không mang xu hướng phong trào đại trà. Mọi thứ của KyoAni, từ kịch bản, animation, tới chỉ đạo – tất cả đều được diễn ra bên trong studio. Nhờ vậy mà chất lượng animation của họ luôn có sự nhất quán.

Cũng nhờ vào tầm nhìn và hướng phát triển của KyoAni trong việc trả lương nhân viên, mà animation của KyoAni đều nhất quán về chất lượng và độ kĩ lưỡng. Khi animator không còn gặp áp lực về thời gian và tiền bạc, thì họ sẵn sàng chăm chút vào từng nét vẽ. Những gợn tóc của Violet, cử động kéo cung trong Tsurune, hay từng thớ cơ bắp trên các chàng trai trong Free!, mọi thứ đều được trau chuốt. Đấy là cách truyền tải một câu chuyện sống động bằng hình ảnh qua các cảnh quay cá thể chi tiết và sự chỉ đạo tài tình. Nói ngắn gọn là sử dụng hoạt họa để kể câu chuyện.

Dù KyoAni chuyên về mảng phim đời thường, nhưng kỹ năng animation của họ không hề bị bỏ phí. Thay vì dùng nét bút điêu luyện của mình để vẽ ra những chuyển động cắt nhanh trong phim hành động, thì họ dùng nét cọ của mình để tô nên xúc cảm nhân vật qua cử chỉ, khắc họa không khí qua màu sắc tương phản. Nội tâm của nhân vật thay vì được nói qua ngôn từ, thì nó còn được thể hiện chỉ bằng những đồ vật đơn giản. 

Chỉ ở thước phim ngắn trên, người xem nắm được những thông tin từ bối cảnh, không gian, thời gian cho đến tính cách của nhân vật hoàn toàn không qua bất kì giọng kể nhàm chán nào từ nhân vật, mà qua từng hành động, cử chỉ, ứng xử và cảnh dựng của nhân vật được sắp đặt khéo léo, có thể thống trong nhiều cảnh quay nhỏ liên tiếp nhau.

Một biểu tượng đại diện cho KyoAni sau biến cố thảm khốc, chính là nhân vật Violet Evergarden trong series bom tấn cùng tên do chính hãng phim này cầm trịch vào năm 2017, sẽ ra mắt bản điện ảnh ngoại truyện trong thời gian tới. Đứng lên từ những đổ vỡ kinh hoàng, hãng phim KyoAni đã tuyên bố sẽ dời lịch lên sóng Violet Evergarden Movie, thay vì hoãn chiếu vô thời hạn như thời điểm sau cuộc thảm họa vài ngày. Điều này chứng tỏ, sau những mất mát, đau thương không thể cứu vãn, thì những con người luôn hết lòng vì nghệ thuật ấy vẫn nung nấu một ngọn lửa cống hiến bất tận.

Bên cạnh những hình ảnh đẹp mê ly cùng hiệu ứng ánh sáng nổi bật, thì kỹ xảo của Violet Evergarden cũng khiến nhiều người phải kinh ngạc bởi sự tinh tế và lung linh, bỏ xa những chuẩn mực về một bộ phim hoạt hình đơn thuần trước đó. Dường như ngoại truyện lần này là góp nhặt tinh túy của mọi tinh túy, khi không chỉ là thành quả của những thành viên của KyoAni hiện tại, mà còn là tâm huyết cả một đời của những người đã nằm xuống sau thảm họa kinh hoàng.

Đã gần 4 tháng kể từ ngày bi kịch đau thương ấy xảy ra, nỗi đau vẫn còn dư âm của nó, trong thể xác và tinh thần của tất cả mọi người. Nhưng người Nhật là thế, những thành viên trong đội ngũ của KyoAni không chùn bước, vẫn mạnh mẽ đứng lên, tiếp bước những con người đã ra đi, tiếp tục hoàn thành giấc mơ là cống hiến vì nghệ thuật, không phụ lòng tấm chân tình của khán giả trong và ngoài nước.

KyoAni luôn không ngừng đổi mới trong phong cách hoạt họa và nét art nhân vật. Họ luôn có một tầm nhìn cầu tiến, không có gì là không thể đối với những người hoạt họa sĩ đầy nhiệt huyết. Khán giả đều mong chờ sự trở lại của hãng sẽ mang lại điều gì đó bất ngờ hơn, hoàn mỹ hơn đúng với tầm nhìn trong các tác phẩm sắp đến. KyoAni là nơi sở hữu một số nhà làm phim hoạt hình và những người mộng mơ tài năng nhất thế giới và là hình mẫu cho bất kỳ hãng phim hoạt hình nào đang hoạt động ngành công nghiệp làng anime.