Tôi ghét 13 Reasons Why (13 Lý Do Tại Sao) và đây là lý do!

  

Tôi ghét 13 Lý Do Tại Sao (13 Reasons Why) và nhiều người đồng quan điểm với tôi! Nếu bạn cũng cảm thấy tương tự, hãy biết rằng bạn không hề đơn độc. Hãy để tôi giải thích những lý do series trở nên thật đáng ghét trong mắt phần lớn người xem.

Dựa trên tiểu thuyết thiếu niên cùng tên của Jay Asher, 13 Lý Do Tại Sao xoay quanh Hannah Baker tự chấm dứt mạng sống của mình ở tuổi 17. Trước khi thực hiện vụ tự sát, Hannah ghi âm 13 cuốn băng giải thích 13 lý do và 13 con người thôi thúc cô làm việc này. Từ đó, góc tối của tuổi trung học được phơi bày trước ánh sáng.

Lời chỉ trích lớn nhất mà series gặp phải ngay từ đầu là cách nó khắc họa tự hành động tự sát. Không phải là điều đau thương hay bi kịch, 13 Lý Do Tại Sao làm người xem cảm thấy đây là một kế hoạch trả thủ hoàn hảo nhất. Hannah không bồng bột. Cô dành ra thời gian để lên kế hoạch, ghi âm và đảm bảo các cuốn băng sẽ tới được tay những “mục tiêu” cô đánh dấu trong danh sách tâm trí của mình sau khi cô chết. Hannah làm việc đó với phương thức cổ xưa nhất trong sách – tống tiền. Tiền ở đây là lời dọa sẽ tung những lời cô nói trong băng lên mạng xã hội công khai (cảnh báo của Hannah trong cuốn băng 1, mặt A). Tuy nhiên, suốt 13 tập phim, ta thấy được đó là một quá trình phức tạp.

Có một nguyên tác chất lượng chống lưng, phần một của series, dù không hoàn hảo, sở hữu một cốt truyện thu hút và táo bạo. Về mặt hình ảnh, nội dung, diễn xuất, mùa phim cũng rất khá. Điều quan trọng là bộ phim không đi vào lối mòn của dòng phim teen và nhất quán trong việc thực hiện giá trị cốt lõi, hay đúng hơn là sứ mệnh của bộ phim: đưa ra một cái nhìn thẳng thắn và không khoan nhượng về những kẻ giết người vô hình đang hoành hành trong thế giới của người trẻ hiện đại, đặc biệt là tuổi trung học, nhằm “giúp người  xem bàn luận về các vấn đề đó” (“…start a conversation…” – đoạn intro, tập 1, mùa 1).

Thanh thiếu niên giữ bí mật về cuộc sống của chúng. Không phải ai cũng đọc vị được người khác trong lúc đau khổ. Tình bạn đôi khi rất độc hại. Bạo lực học đường không phải lúc nào cũng là các pha đánh nhau dã man. Những người trẻ dễ cảm thấy bị cô lập về mặt cảm xúc, ngay cả đối với cha mẹ họ…Theo một góc nhìn khác, cái kết mở của 13 Lý Do Tại Sao là nơi cuộc hội thoại bắt đầu. Tính tranh cãi chân thật của mùa một là yếu tố thôi thúc người ta phải thật sự suy ngẫm về cách xã hội này bàn về tự sát, xâm hại tình dục và bạo lực giữa những người trẻ, bất chấp tính nhạy cảm của chúng.

Sẽ chẳng có gì đáng nói nếu 2 phần tiếp theo của 13 Lý Do Tại Sao có ý định tôn trọng điều này. Ngược lại, đưa ra thêm 2 phần nữa, Netflix đã tiếp thêm động lực cho phần lớn khán giả chán ghét series này. Vì chúng không những phủ nhận lẫn nhau, 2 mùa phim đầy rẫy sự rập khuôn này còn hoàn toàn đạp đổ thông điệp của nguyên tác lẫn mùa phim đầu đến mức vô tình đẩy series vào vùng tối của sự đạo đức giả.

Công bằng mà nói, mùa phim thứ 2 của 13 Lý Do Tại Sao cũng có mặt tích cực. Mạch cảm xúc của mùa phim cho thấy tự sát không chỉ là bi kịch với người đã khuất, mà còn là bản án ám ảnh với những người ở lại. Điều này hiện rõ khi Clay thét vào mặt ảo ảnh Hannah, buộc tội cô đã làm tan nát cuộc sống của cậu và những người còn lại. Mùa phim cũng xoáy vào vấn đề bệnh tâm lý và cưỡng hiếp, các rào cản mà nạn nhân phải chống chọi. Nó cũng tái hiện sự dũng cảm đã tạo nên phong trào #Metoo ngoài đời. Nhưng nhiêu đây không đủ để cứu vớt mùa phim.

Mùa 2 muốn chứng tỏ nó vô cùng coi trọng sứ mệnh nâng cao nhận thức được đưa ra ngay từ đầu. Đội ngũ làm phim, và tôi tin là cả Netflix, có ý định chân thành về điều này khi tiếp tục series, dù cho họ cũng rất coi trọng lợi nhuận (đây là điều hiển nhiên). Nhưng cách họ thực hiện lại là ôm đồm mọi thứ và không giải quyết được gì ra hồn. Đây là trường hợp điển hình của việc có ý định tốt nhưng cách thực hiện tệ hại.

Mùa 2 là mùa vừa tai hại, vừa nửa vời khi cố gắng gom hết những vấn đề nổi bật của xã hội vào phim, chỉ để chứng tỏ phim thật sự quan tâm. Và bỗng nhiên, mọi người trong phim đều mắc phải một chứng bệnh tâm lý nào đó. Jay, bị chứng âu lo. Jessica, sang chấn tâm lý (PTSD). Justin, lạm dụng heroin vì trầm cảm. Alex, sang chấn tâm lý. Zack, tội lỗi vì mối quan hệ với Hannah. Tyler, trầm cảm (có lẽ thế). Cho nhân vật bị bệnh tâm thần, bất chấp logic, không tự động làm họ thêm sâu sắc, đa chiều hay thuyết phục. Nó chỉ chứng tỏ biên kịch hết ý tưởng và cần điều gì đó gắn kết phim của họ với xã hội, nhằm thỏa mãn yêu cầu “giúp người xem bàn luận về các vấn đề đó”. Thế mà phim cũng không đề cập chúng theo chiều sâu hay tôn trọng tính đúng đắn của chúng.

Vấn đề chủ yếu của mùa 2 là đơn giản hóa vấn nạn tự tử khi đóng khung hành động này là kết quả của nạn bắt nạt và xâm phạm tình dục. Trong nỗ lực chứng tỏ bạo lực là xấu, phim đặt súng vào tay Tyler và bảo cậu ta xả súng vào bạn học của mình. Nhưng hành trình dẫn Tyler vào con đường này vô cùng mâu thuẫn. Tyler không có tiền sử bệnh tâm thần, có mái ấm bình thường, và ý thức được an toàn súng ống, bị bắt nạt và bị cưỡng bức (phân cảnh nhà vệ sinh). Nghĩa là Tyler trải qua mọi chuyện y hệt Hannah nhưng lại chọn xả súng chứ không phải tự sát. 

Chi tiết này ngoài đơn giản hóa tự sát, còn để mọi người hiểu sai động lực đằng sau những kẻ xả súng. Phải, đây là một điều nhức nhối ở Mỹ và bạn, một người nước ngoài, không thể cảm nhận hết được tính bi kịch và phức tạp của vấn đề, nhưng điều đó không nên ngăn bạn tìm hiểu nguyên nhân làm nó thật nan giải. Việc Clay bước ra trước họng súng và khuyên giải cậu ta bằng… tình bạn, mặc dù trước đó cậu ta có cả khối thời gian để báo cảnh sát hoặc sơ tán mọi người, không giúp gì được ngoài việc tăng thêm độ sai cho cách bộ phim khắc họa vấn nạn xả súng học đường.

Cảm hóa một kẻ xấu bằng tình bạn và cảm thông không những làm người ta nhầm tưởng trong cách xử lý tình huống này, mà nó còn là một hành động hết sức rập khuôn, tương tự như toàn bộ các diễn biến trong mùa phim này. Lược bỏ yếu tố nghiêm túc và 13 Lý Do Tại Sao trở lại làm một series teen bình thường như bao phim khác về một đám trẻ có vấn đề chạy loanh quanh điều tra về một việc gì đó mà người lớn quanh chúng hoàn toàn vô dụng và không biết gì! 

Ở phân cảnh bà Baker, mẹ Hannah, đưa ra danh sách những lý do Hannah liệt kê ra để có động lực sống. Cô chỉ đề ra được 11 lý do, so với 13 lý do để chết. Chỉ kéo dài trong vài phút và phân cảnh này đã bỏ rơi sứ mệnh của bộ phim. Khi đưa ra cuộc sống hậu tự sát, mùa 2 muốn nói hãy nghĩ lại trước khi tự sát, và rồi họ nói thẳng vào mặt người xem điều đó hoàn toàn vô nghĩa.

Sai lầm của mùa 2 lại được lập lại ở mùa 3. Được tạo ra để cứu lấy danh tiếng của series, mùa 3 đưa 13 Lý Do Tại Sao vào quỹ đạo chung của dòng phim teen. Mọi thứ táo bạo về nó bay sạch khi câu chuyện chính của phim xoay quanh bí mật và truy tìm thủ phạm giết Bryce Walker. Bryce, tên phản diện chính của phim, cố gắng chuộc lại lỗi lầm. Rốt cuộc, dù cho bao cố gắng, Bryce vẫn quay lại bản tính hiểm độc của mình. Như vậy, mùa 3 muốn người xem phải đồng cảm và tha thứ cho cậu ta dựa trên cơ sở nào đây? Một lần nữa, cho một kẻ ái kỷ, cưỡng hiếp hàng loạt, tự mãn như Bryce một quá khứ và gia đình tồi tệ không làm hắn thêm đa chiều, sâu sắc và thuyết phục, chứ đừng nói đến kêu gọi người ta đồng cảm với hắn. Và phủ nhận khả năng thay đổi của con người chỉ cho thấy nhà biên kịch không còn biết làm gì với kịch bản và cần một yếu tố gây sốc. 

Mùa 3 lại tiếp tục danh sách các chi tiết teen điển hình vào câu chuyện, như việc Monty (tự dưng) là một gay kín và trầm cảm về điều đó (F..k!), Annie mới chuyển đến nhưng có thể biết tường tận mọi việc, che đậy tội ác của một đứa bạn vì đứa bị nó giết… khá đáng chết, cảnh sát thật sự tin lời một lũ teen (trong khi thừa biết mình không biết gì hay hiểu gì về chúng), một đám trẻ có thể chơi trò bác sĩ tâm lý, và tình bạn luôn có sức mạnh lớn lao. Như vậy, 13 Lý Do Tại Sao có thể giúp bộ phận khán giả đang gặp vấn đề tương tự bằng cách nào với các thông điệp trái ngược nhau như vậy. Chắc chắn là họ không thể sử dụng cách nhìn thiếu sót của họ về tự sát và bệnh tâm lý rồi.

Tóm lại, 13 Lý Do Tại Sao là kiểu series thích sử dụng cái mác thời sự để câu khách. Trên thực tế, dù vô tình hay cố tình, nó trở nên thật độc hại trong thời đại bệnh trầm cảm ngày càng trẻ hóa. Dĩ nhiên, series khởi đầu không như vậy, ngược lại còn rất tiềm năng. Nhưng định hướng sai lầm và kịch bản yếu ớt đã phá bỏ dần tiềm năng ấy. Phần 4 sắp tới đây sẽ là phần cuối cùng của mùa phim và cốt truyện, đúng như dự đoán, hậu quả của hành động ở mùa 3. Nhưng liệu có quá muộn để cứu lấy bộ phim ở thời điểm này?