Vì sao bom tấn thất bại?

Phim bom tấn từ lâu đã là đứa con cưng của Hollywood, đóng vai trò quan trọng trong việc định hình bối cảnh kinh tế và văn hóa của nền điện ảnh năng động nhất toàn cầu. Và những bộ phim như thế đã trở thành một thứ không thể thiếu ở rạp chiếu phim. Nhưng hậu đại dịch, một bức tranh khác đã hình thành.

Năm 2023 đã chỉ ra bom tấn dường như sinh ra là để thất bại trong thời buổi hiện nay, với một vài ngoại lệ hiếm hoi. Khi những bộ phim kinh phí lớn kế tiếp hầu hết là tiền truyện, hậu truyện, ngoại truyện hoặc những phần tiếp theo của những thương hiệu không ngừng mở rộng, không quá khó để thấy nguyên nhân chúng dễ gục ngã như vậy.

Hollywood ám ảnh với thương hiệu

Khái niệm phim bom tấn là chỉ những bộ phim như Jaw. Vào một ngày tháng 6 năm 1975, rạp chiếu phim trở thành điểm nóng. Người người kháo nhau về một bộ phim họ chưa từng thấy trước đây. Đó là Jaw (Hàm Cá Mập), một bộ phim chỉ tốn $9 triệu để làm và mang về doanh thu $470 triệu toàn cầu.

Nhưng Jaw làm được nhiều hơn thế. Đây là bộ phim đã mở ra một kỷ nguyên của những bộ phim mang danh “bom tấn” hiện đại. Từ Jaw, Hollywood đã dành những thập kỷ kế tiếp phát triển công thức bom tấn, bao gồm câu chuyện có thể giải trí khán giả đại chúng, hình ảnh ấn tượng đẹp đẽ, nhịp độ cao, hành động nhiều, hứa hẹn sẽ gây choáng ngợp, khiến người ta trầm trồ, trọng yếu nhất là ý tưởng độc đáo chưa được chứng kiến bao giờ.

Thời điểm ấy, khái niệm phim bom tấn nói riêng và làm phim nói chung là một lĩnh vực mơ hồ. Chưa có công thức, mô hình sản xuất nào đảm bảo sự sinh lời và hạn chế rủi ro. Nên mọi ý tưởng điên độc đáo đến quái lạ đều được thử với tinh thần sáng tạo và sáng tạo, chinh phục được khán giả là có tất cả.

Khái niệm một con quái vật không gian hay những thợ săn vũ trụ đấu đá nhau trong Alien và Predator khiến người xem khiếp sợ trong hào hứng. Trước khi Ghostbuster xuất hiện, những hồn ma vẫn được mô tả là giống người với quần áo tả tơi hoặc trắng bệch. Khi Indiana Jones bước lên màn ảnh, khảo cổ học và truy tìm kho báu chưa bao giờ thích thú đến vậy. Jurassic Park khiến một thế hệ phải lòng với loài khủng long.

Một người đàn ông chậm phát triển chạy xuyên quốc gia mang tên Forrest Gump trở thành nguồn cảm hứng sống. Trên bầu trời, Tom Cruise biến các phi công thành người hùng hành động. Rắn trên máy bay nghe thật điên rồ cho đến khi bạn chứng kiến bộ phim Snakes on the Plane.

Còn Nicolas Cage là người hùng hành động trước khi trở thành meme...Khoa học viễn tưởng chứng kiến sự trỗi dậy của AI trước khi AI thành một chủ đề tranh cãi như hiện nay trong 2001: A Space Odyssey, The Terminator...Cá hề trở thành hiện tượng sau Finding Nemo.

Khán giả đại chúng những thập kỷ trước đã được chứng kiến trí tưởng tượng vô hạn của các nhà làm phim. Hầu như nhà sản xuất chưa từng khiếp sợ việc thua lỗ. Nhưng sự ra đời hoàn chỉnh của cỗ máy sản xuất bom tấn đã thay đổi mọi thứ.

Lần cuối cùng mà bạn nín thở chờ đợi một bộ phim ra mắt là khi nào? Một bộ phim nào đó khiến chúng ta mong đợi kể từ trailer đầu tiên ra mắt, một ý tưởng mà đạo diễn bạn yêu thích của bạn nói đang trong quá trình quay dựng khiến bạn thích thú, một ý tưởng trông rất thú vị, thời đại đó là đã qua.

Hôm nay là thời đại của phim ảnh làm lại, chuyển thể, hoặc là phần tiếp theo của một tựa phim nào đó. Nếu thương hiệu đó quá cũ, nó được “reboot”. Nếu một ý tưởng nào đó ra đời, nó phải có tiềm năng tạo thành một chuỗi thương hiệu dài không hồi kết. Nếu phần phim đó ăn khách, hãy làm những phim như vậy.

8 trong 10 bộ phim đạt doanh thu cao nhất 2023 đều là chuyển thể, tiền truyện, hoặc là phần tiếp theo của một thương hiệu lớn hơn. Còn lại là phim siêu anh hùng. The Hunger Games: The Ballad of Songbirds and Snakes chẳng có gì đặc sắc ngoài việc giữ thương hiệu lớn hơn thoi thóp.

Furiosa ra đời như một bước đệm để mở rộng Mad Max: Fury Road – một tựa phim cũng là reboot của thương hiệu cùng tên. Indiana Jones and the Dial of Destiny chỉ được làm ra để chuyển giao di sản cho người kế thừa không ai biết, cốt để giữ thương hiệu này tiếp tục. Bad Boys: Ride or Die, hành động rất tốt nhưng cốt truyện cũ kỹ.

Những ý tưởng gốc vô cùng hiếm. Oppenheimer và Napoleon là hai bộ phim hiếm hoi có thể coi là nằm ngoài cơn bão công thức làm phim từ những cái có sẵn. Điều tương tự diễn ra trong những tháng sắp tới của năm 2024 với phần lớn là những tên tuổi thương hiệu như Deadpool & Wolverine, phần tiếp theo Inside Out 2, tiền truyện Vùng Đất Câm Lặng: Ngày Một, sequel độc lập Twister, chứng tỏ xu hướng ưa thích an toàn của Hollywood chưa từng dừng lại bất chấp sự bức bối trong lòng khách hàng của họ.

Những bộ phim hiện tại được phát triển dựa trên những tựa phim đã tồn tại sẵn, có sẵn một lượng fan, và đặc biệt là ít rủi ro. Khi các hãng phim gấp rút sản xuất các phần mới để tận dụng sự nổi tiếng của loạt phim, trọng tâm chuyển từ kể chuyện và phát triển nhân vật sang đơn thuần sản xuất nội dung công nghiệp, dẫn đến kịch bản kém vội vã kém cỏi, nhân vật kém phát triển, cốt truyện lặp đi lặp lại dễ đoán cộng hưởng với những ý tưởng cũ kỹ.

Một lần xem, hai lần xem có lẽ vô hại, nhưng khi toàn bộ rạp chiếu phim chìm trong những dự án như vậy suốt nhiều năm thì không khán giả nào là không bội thực những mớ hỗn độn này.

Làm phim không ai quan tâm

Hollywood còn có thói quen vô cùng khó chịu là biến tất cả những gì ăn khách, những nguồn tư liệu nổi tiếng, những cái tên kinh điển thành phim vô tội vạ, với niềm tin rằng nếu họ thích thứ này, họ sẽ thích những gì liên quan đến nó. 

Dựa trên tinh thần đó, khi Barbie (2023) trở thành một hiện tượng năm 2023, Warner Bros. đã lên guồng hẳn 14 tựa phim dựa trên những món đồ chơi hãng Mattel (khủng long Barney, Uno, Hot Wheels...). John Wick được ca ngợi là loạt phim hành động mới và thế là kể cả một nhân vật phụ như Ballerina từng xuất hiện trong John Wick: Chapter 3 cũng có phim riêng.

2026 đến là chúng ta có một bộ phim về Gollum, một nhân vật trong The Lord of the Rings. Disney lôi gần hết thế giới truyện tranh Marvel, những ngóc ngách tận cùng của Star Wars, hoạt hình cổ tích kinh điển... phủ bóng từ rạp đến màn ảnh nhỏ từ đây đến tận năm 2027.

Như Ghostbusters (2016), Charlie’s Angels (2019), Men in Black: International (2019), chúng là những tựa phim khiến người xem tự hỏi tại sao nó cần tồn tại? Nếu Valak rốt cuộc cũng đối đầu với nhà Warren, có cần thiết phải làm đến 2 phần phim mô tả Valak đã đến thế giới và bị thế hệ tiền bối đánh đến tận 2 lần?

Nếu Cruella de Vil sẽ thuộc da cún để mặc trong tương lai, chúng ta có cần một tiền truyện không liên quan gì đến nhân vật hiện có nhưng vẫn gọi bản thân nó là tiền truyện. Tại sao chúng ta lại cần một Ghostbusters toàn nữ?

Nếu bạn cho rằng chúng tồn tại vì doanh thu thì đó là một sai lầm. Chúng đều là thất bại hoặc là những bom xịt dự đoán được. Chúng không buồn để lại bất kỳ giá trị nào ngoài tiếp tục bơm phồng franchise có sẵn hoặc thiết lập franchise mới.

Như nhân vật Margot Mills (Anya Taylor-Joy) trách cứ bếp trưởng Slowik trong The Menu (2022) – “Ông đã giết niềm vui trong ăn uống” (tạm dịch), Hollywood đã hút sạch niềm vui trong việc xem phim bằng việc làm những bộ phim vô thưởng vô phạt, nhạt nhẽo như vậy.

Đặt một loạt phim hiện tại với những bom tấn sinh ra trong thập niên trước, khẩu vị người xem là rõ rệt. Kỹ thuật làm phim chắc chắn đã trở nên hiện đại hơn, nhưng sự yêu thích của khán giả không vẫn không xa rời nhân vật và cốt truyện.

Họ nhạy cảm với lối kể chuyện nhiều sắc thái hơn, trong đó việc phát triển nhân vật cũng quan trọng như hành động và kỳ quan, đồng thời bị thu hút bởi những nhân vật phức tạp hơn là những anh hùng truyền thống, một chiều.

Xã hội tiến hóa, phim ảnh cũng vậy. Mối quan hệ anh hùng - phản diện truyền thống đã phát triển. Những anh hùng trong những câu chuyện của họ không phải lúc nào cũng cao thượng, ác nhân có thể khiến khán giả đồng cảm được yêu thích. Theo đó, các câu chuyện xung quanh họ được mở rộng, đưa ra những góc nhìn, tiền đề phức tạp thách thức khuôn mẫu, để lại những thông điệp sâu sắc, thậm chí là gây tranh cãi.

Sự phức tạp này cho phép kể chuyện phong phú hơn và thu hút người xem, những người tìm kiếm nhiều thứ hơn là chỉ những phim trắng đen rạch ròi, cũng như thỏa mãn nhu cầu về những câu chuyện mới mẻ. Xu hướng này cũng thúc đẩy các hãng phim đầu tư vào những dự án độc đáo, nổi bật giữa đám đông. Và đó là các bộ phim độc lập, không phải bom tấn.

Trong khi đó, các bộ phim bom tấn hiện nay thường có các nhân vật chính hạn hẹp. Khán giả ngày càng tìm kiếm những câu chuyện độc đáo và kỹ thuật làm phim sáng tạo nhưng khi phát triển phim theo công thức, điều đó là không thể.

Con dao hai lưỡi mang tên Streaming

Khả năng sinh lời tại phòng vé là một yếu tố quan trọng của bom tấn. Nguồn thu lớn đảm bảo sự ra đời liên tục của những bộ phim, nhất là khi nếu họ muốn xây dựng một chuỗi phim trong tương lai. Từ lâu, những bộ phim ngân sách lớn như thế luôn có thể mang về doanh thu lớn, tệ nhất cũng là hòa vốn.

Nên các studios không có lý do để thay đổi. Họ có thể thong thả trước những ý kiến trái chiều của khán giả cho đến khi streaming, podcast, tv series xuất hiện đến mức chóng mặt. Hollywood giờ đây phải cạnh tranh với các nền tảng streaming có thể sản xuất bom tấn và đưa thẳng lên nền tảng như Netflix và Prime.

Streaming cũng thay đổi cách khán giả tiếp cận nội dung. Người xem giờ đây mong đợi những bộ phim chất lượng cao sẽ được cung cấp theo yêu cầu, dẫn đến lượng khán giả đến rạp giảm. Sự thay đổi này ảnh hưởng đến chiến lược phát hành truyền thống của các bộ phim bom tấn, như lựa chọn phát hành đồng thời tại rạp và phát trực tuyến.

Thói quen ấy càng tạo ra một lượng khán giả kiên nhẫn chờ đợi ngày có thể xem nội dung tại nhà thay vì ra rạp. Trừ khi đó là những siêu phẩm tầm cỡ như Dune, ít nhất họ không bỏ quá nhiều tiền nếu phim đó lại một phim vô thưởng vô phạt nữa. Có thể nói họ đang tự cạnh tranh với chính mình trong bối cảnh chi phí làm phim ngày càng đắt đỏ.

Trong dịp nhận Cành cọ vàng tại Cannes năm nay, đạo diễn của bộ phim chiến thắng Anora là Sean Baker đã phát biểu rằng “Tương lai của điện ảnh là nơi nó bắt đầu. Đó là rạp chiếu phim”. Nhưng với tình hình hiện tại, liệu điều đó có khả thi trong tương lai?