Oscar vs Cannes (LHP) - Sự lựa chọn giữa danh tiếng và danh giá

Oscar, giải thưởng tôn vinh những bộ phim, diễn viên, đạo diễn của Hollywood. Song, trong nhiều năm trở lại đây, cương vị danh giá của Oscar đã bị lung lay. Mặt khác, chúng ta có các LHP phim như Venice, Cannes, Berlin (bộ ba LHP danh giá)…đến nay vẫn có vị thế không thể xem nhẹ trong giới điện ảnh, lâu đời, truyền thống nhưng lại là nơi những ý tưởng sáng tạo điên rồ nhất được giới thiệu với công chúng và nhận được sự tán dương xứng đáng. Sau đó phải kể đến LHP Toronto (TIFF). Trong đó, Cannes luôn thu hút được sự chú ý hằng năm của các mọt phim với giải Palme D’Or – Cành cọ vàng.

Xem lịch chiếu và mua vé dễ dàng tại Moveek

Với mức độ phủ sóng dày đặc hằng năm và được những người yêu phim chú ý, Oscar không khỏi bị đặt lên bàn cân về mức độ danh giá đối với các LHP. Nhiều mọt phim cho rằng Oscar về cơ bản chỉ là một giải thưởng “ao làng”, còn các LHP như Cannes mang sức tác động hơn. Người viết lại thấy rằng đặt Oscar và Cannes (hoặc các LHP lớn khác) lên bàn cân, chúng ta lại thấy được màn đối đầu giữa “danh tiếng” và “danh giá”. Trong bài viết này, chúng ta sẽ chọn Cannes làm đại diện cho những LHP vì tính nổi tiếng của nó. Và chúng ta sẽ chọn hạng mục Phim hay nhất tương đương với Palme D’Or do tính chất bình chọn của chúng.

Oscar và Cannes (LHP): Tương đồng và khác biệt

 

Bên kia Đại Tây Dương, Liên hoan phim Cannes (LHP Cannes) bắt nguồn từ ý tưởng của Jean Zay, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Quốc gia Pháp, theo đề xuất của quan chức cấp cao và nhà sử học Philippe Erlanger và nhà báo điện ảnh Robert Favre Le Bret, quyết định thành lập một liên hoan phim quốc tế vào năm 1938. Mỹ và Anh là hai quốc gia đồng ý hợp tác để biến ý tưởng này thành sự thật.

Sự ra đời của LHP Cannes có thể phần lớn là do người Pháp muốn cạnh tranh với Liên hoan phim Venice, vào thời điểm đó là liên hoan phim quốc tế lớn duy nhất và đã thể hiện sự thiếu công bằng với điện ảnh khi khuynh hướng phát xít trỗi dậy. Sự can thiệp chính trị dường như rõ ràng trong sự kiện năm 1937 khi Hitler và Benito Mussolini can thiệp để đảm bảo rằng bộ phim theo chủ nghĩa hòa bình của Pháp La Grande Illusion sẽ không giành chiến thắng.

Như một cách thể hiện sự bất bình, Cannes, được tiến hành tại Municipal Casino, Biarritz (Pháp) từ ngày 1 đến 20 tháng 9 năm 1939, nhưng khi thế lực phát xít từ người hàng xóm Đức, Ý tuyên chiến vào ngày 3 tháng 9, LHP phải tạm hoãn vô thời hạn. Chỉ duy nhất một phim được giới thiệu trong khoảng thời gian ngắn ngủi ấy. Đó là tác phẩm Quasimodo của nhà làm phim người Mỹ gốc Đức William Dieterle.

Đến năm 1946, cụ thể là từ ngày 20.09 đến 05.10, LHP Cannes đầu tiên chính thức được tổ chức tại Cannes, Pháp, một năm sau Thế Chiến II kết thúc. Kể từ đó, Cannes là một LHP có tiếng được tổ chức hằng năm tại Cannes, với danh sách khách mời vô cùng độc quyền.

Về sứ mệnh, Oscar được tạo ra để vinh danh những gì xuất sắc nhất của nền điện ảnh Hollywood, trong khi LHP Cannes được tạo ra để cung cấp một điểm hẹn, nền tảng cho những người quan tâm đến nghệ thuật và ảnh hưởng của các bộ phim, đồng thời tôn vinh sự xuất sắc và tiềm năng của nhiều nền điện ảnh quốc tế.

Giống như các liên hoan phim khác, nó trở thành một thị trường quốc tế, nơi các nhà sản xuất và nhà phân phối có thể trao đổi ý tưởng, xem phim và ký kết hợp đồng. Nói tóm tắt là Oscar là một giải thưởng cho thành tựu điện ảnh, còn Cannes là xuất phát điểm cho một sự nghiệp điện ảnh có thể lừng lẫy hoặc gây chú ý, và kết nối những nền điện ảnh với nhau.

Điểm thú vị là điểm giao nhau giữa hai sự kiện này. Mặc dù không hoàn toàn, nhưng những bộ phim chiến thắng những hạng mục quan trọng ở Cannes, danh giá nhất phải kể đến Palme D’Or, có cơ hội thắng Oscar rất cao, ví như The Artist ra mắt ở Cannes năm 2011 đã chiến thắng 5 hạng mục ở Oscar, bao gồm cả Phim hay nhất – biến The Artist trở thành bộ phim Pháp đầu tiên chiến thắng hạng mục này. Tuy nhiên, bản thân nó lại là bộ phim khiến người ta chú ý đến những vấn đề thường trực hơn của Oscar, điều mà người viết sẽ đề cập sau.

Tính đến thời điểm hiện tại, đã có 17 phim giành Palme D’Or giành những hạng mục như Phim hay nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất…tại Oscar. Một cái tên không thể không nhắc đến là Parasite (2019) đã tạo nên kỳ tích tại Oscar năm đó. Điều này cho thấy, nói về cảm thụ điện ảnh, Oscar và Cannes chia sẻ nhiều sự đồng điệu.

Hai sự kiện, hai mục đích với nhiều sự tương đồng, nên không thể tránh được bị so sánh. Thực tế điều này sẽ không xảy ra nếu Oscar không ngày càng trở nên bị che mờ bởi lối hoạt động thiếu minh bạch và sa đà vào xu hướng “mèo khen mèo dài đuôi” khi chọn những bộ phim chiến thắng hạng mục Phim hay nhất được chờ mong nhất.

Xem lịch chiếu và mua vé dễ dàng tại Moveek

Oscar: “Ao làng” tầm cỡ thế giới

Về cơ bản, Oscar là một giải ao làng, nhưng vị thế của Hollywood đã khiến chiếc ao làng này có thể vươn tầm thế giới. Trong giới điện ảnh, một bộ phim đạt Oscar là một điều rất là này nọ. Chiến thắng những giải quan trọng về diễn xuất, đạo diễn, kịch bản, phim hay nhất ở đây đồng nghĩa là bạn đã chinh phục được hội động gồm 9600 thành viên (con số của năm 2023) có quyền bỏ phiếu phần lớn bao gồm các diễn viên, đạo diễn chuyên nghiệp, chuyên gia, phê bình điện ảnh. Vị thế của Hollywood, cũng như thị trường mà nó có thể mang phim đến biến Oscar thành một danh hiệu quyền lực. Đối với các phim quốc tế, hạng mục mà họ có thể chiến thắng là Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất. Song, vấn đề nằm ở tính trung thực của những phiếu bầu.

Hệ thống bầu chọn của Oscar một mình không mang tính chủ quan đến mức có thể khiến những bộ phim không có gì đặc thù trở thành quán quân cho Phim hay nhất. Cộng hưởng với tính chủ quan của người bầu mới có thể đưa cuộc bình chọn đến mức độ ấy.

Theo quy tắc, viện Hàn Lâm sẽ chia những thành viên của nó tương ứng với hạng mục giải thưởng. Các đạo diễn sẽ đề cử và bầu chọn về hạng mục đạo diễn như Đạo diễn xuất sắc nhất, diễn viên sẽ đảm nhận Diễn viên xuất sắc nhất, các chuyên gia chỉnh âm, biên tập, hiệu ứng…sẽ tương ứng như vậy. Chỉ duy nhất một hạng mục là Phim hay nhất là tất cả các thành viên có quyền đề cử và bầu chọn đều có thể tham gia. Một bộ phim đạt được hơn 50% số phiếu bầu sẽ được xướng tên.

Hệ thống bầu cử ở Oscar là hệ thống bầu cử cộng dồn. Nếu trong vòng đầu tiên, bộ phim đề cử nào được bầu nhiều nhất, bộ phim ấy chiến thắng hạng mục Phim hay nhất. Tuy nhiên, trong trường hợp không bộ phim nào đạt đến mức trên 50%, hệ thống bầu cử cộng dồn sẽ được áp dụng. Trong vòng tiếp theo đó, bộ phim có ít số bầu nhất bị loại, nhưng những lá phiếu của ai đã bầu cho bộ phim ấy sẽ được chuyển đến cho lựa chọn thứ 2 trong phiếu bầu của họ.

Hãy tưởng tượng bạn viết trong lá phiếu của mình bộ phim A theo bạn là hay nhất, sau đó đến B và C, D, E….nhưng A lại được số phiếu thấp nhất trong vòng một và không bộ phim nào đạt hơn 50%. Lúc đó, vào vòng tiếp theo, bộ phim A bị loại, phiếu bầu của bạn sẽ được tính cho phim B – bộ phim mà theo bạn là hay nhì bạn ghi trên phiếu. Điều này được lặp đi lặp lại cho đến khi bộ phim gom được nhiều số phiếu vượt mức 50%. Quá trình này đảm bảo không lá phiếu nào bị bỏ phí, nhưng cũng đồng nghĩa đôi khi, bộ phim chiến thắng là bộ phim ít bị ghét nhất trong số các phim đề cử, thay vì là phim hay nhất như đúng tên gọi.

Vấn đề không dừng lại ở đó. Quay về giai đoạn trước khi những phim được lựa chọn cho danh sách bầu cử, đây là giai đoạn một bộ phim chạy chiến dịch để trở thành một phim được đề cử Oscar. Nói trắng ra, những phim chạy chiến dịch mạnh mẽ nhất trở thành phim được đề cử và đôi khi là Phim hay nhất. Yếu tố kinh khủng hơn, Oscar chỉ “gợi ý” cho các thành viên bầu chọn xem những phim ứng cử nhiều nhất có thể, nhưng họ có làm hay không là một chuyện khác. Một số thành viên còn không xem phim mình đã bầu. Còn các chiến dịch vận động phim cho danh sách đề cử và bầu chọn có thể vô cùng khắc nghiệt.

Điều này đem chúng ta đến với trường hợp của The Artist (2011). Năm đó, The Artist, một bộ phim câm, hài, trắng đen đến từ Pháp, cạnh tranh với những cái tên như The King’s Speech, 127 Hours, Inception, Black Swan, The Social Network…đều là những cái tên nặng ký và đều có những “mồi Oscar” nhất định, nhưng so với những ứng cử viên trên đây, một dự án mập mờ dựa vào tính hoài niệm như The Artist chỉ đơn giản là thua kém một bậc. Nhưng nó lại là bộ phim mang về tượng vàng Phim hay nhất.

Câu trả lời là Harvey Weinstein, một kẻ săn giải bậc thầy và tàn nhẫn đã chống lưng cho những bộ phim mà theo nhiều ý kiến là không nên thắng Oscar bằng những chiến dịch marketing hùng hổ, khéo léo sử dụng sức ảnh hưởng và danh tiếng, sau khi mua quyền phân phối bộ phim tại LHP Cannes. Tại LHP này, phim chỉ mang về một giải Diễn viên xuất sắc nhất. Đến nay, The Artist không phải là một loại rượu càng lâu càng ngon như những cái tên xứng đáng khác, mà là một trường hợp marketing vượt lên nghệ thuật và là lỗ hổng bị tận dụng ở Oscar.

Hệ thống bầu ở Oscar còn bị ảnh hưởng bởi các nhân tố con người như tuổi tác và sắc tộc, chịu sự ảnh hưởng sâu sắc của niềm tin, đức tin và quan điểm chính trị, nền tảng văn hoá. Thường những người cùng chung một thế hệ có xu hướng chia sẻ nhân sinh quan và đến một lúc nào đó, họ không còn mặn mà với sáng tạo hay đổi mới, cũng như một nền văn hoá da trắng phức tạp ở Mỹ khiến những nền văn hoá thiểu số gặp khó khăn, thậm chí là bất công. Đó là một trong những nguyên nhân khiến giới điện ảnh trẻ hơn kêu gọi một Oscar đa dạng và cởi mở hơn.

Liên hoan phim: nơi tôn vinh điện ảnh và chỉ điện ảnh

Và rồi chúng ta có các LHP, nơi mà phim ảnh được tôn vinh, những nhà làm phim, diễn viên, nhà phê bình, khán giả yêu phim giao lưu. Những bộ phim chiến thắng Palme D’Or được quyết định trong một dàn giám khảo kín quy tụ những chuyên gia trong ngành, bao gồm đạo diễn, diễn vên…đến từ khắp các nền điện ảnh trên thế giới thông qua việc bỏ phiếu đa số - một thủ tục đơn giản hơn nhiều và thành thực hơn do ban giám khảo thay đổi qua từng năm. Điều kiện tiên quyết là họ phải xem tất cả các phim tham gia – không khó để làm vì LHP có cả giai đoạn chiếu phim cho những ai tham gia sự kiện. Hơn nữa, những ai ngồi ghế giám khảo không được phép đem phim của mình tranh giải tại đây. Các LHP còn tách bạch những bộ phim sinh viên đối với phim do những đạo diễn lành nghề hơn thực hiện, nên hệ thống giải thưởng cũng đa dạng hơn. Cannes là một LHP như vậy.

Chúng ta có thể lấy Drive (2011) làm ví dụ. Bộ phim hành động, noir với sự góp mặt của Ryan Gosling ở vị trí nam chính đã nhận được một màn tán dương kéo dài 15 phút sau khi chiếu và đem về giải Đạo diễn xuất sắc nhất ở Cannes. Song, tại thị trường nước nhà, Drive là một quả bom xịt, dù được đánh giá là một lối tiếp cận sáng tạo với thể loại hành động, tội phạm.

Tuy hai bờ Đại Tây Dương có “gu” khác nhau, những quyết định của họ nói lên rất nhiều về cách hai sự kiện vận hành. Khi Oscar chú trọng thành tích phòng vé, thì Cannes và LHP khác lại yêu thích sự sáng tạo, ý tưởng điên rồ đến kỳ quặc và những thước phim có thể chạm đến những cảm xúc tích cực hoặc cực đoan nhất. Tất nhiên, Cannes cũng rất truyền thống khi đòi hỏi các phim đem đến đây bắt buộc phải được chiếu rạp trong một khoảng thời gian. Cannes hiếm khi bị ảnh hưởng bởi những phong trào tiến bộ và các xu hướng mới như Streaming, tuy nhiên, bạn không thể nói Cannes và các LHP không tân tiến. Về bản chất, LHP như Cannes luôn chào đón những ý tưởng đi trước thời đại trong điện ảnh ngay từ khi được thành lập.

Được Oscar thì được danh tiếng, được Palme D’Or thì danh giá

Để hiểu được tầm quan trọng giữa hai vinh dự được gọi tên trong hai sự kiện này, hãy lấy ví dụ hai bộ phim Triangle of Sadness (2022) - một bộ phim châm biếm giới thượng lưu, giành Palme D’Or năm 2022, và Titane (2021) kể về một thiếu nữ phải lòng với một chiếc xe hơi trong một mối tình đậm mùi tình dục đã chiến thắng Palme D’Or năm 2021.

Người viết đoán bạn chưa từng nghe đến Titane – dự án không được đề cử bất kỳ Oscar nào, trong khi Triangle of Sadness được biết đến bởi ít nhất những người theo dõi Oscar, vì dự án Thuỵ Điển này được đề cử cho 3 giải Oscar 2023, bao gồm Đạo diễn xuất sắc nhất, Kịch bản gốc hay nhất và, tất nhiên, Phim hay nhất.

Trong một cuộc phỏng vấn giữa đạo diễn cầm trịch Triangle of Sadness (Đáy Thượng Lưu), Reuben Ostlund, cùng Erik Hemmendorff (nhà sản xuất bộ phim), và tờ Hollywood Reporter, khi được hỏi sự công nhận của Oscar đối với ông mang ý nghĩa như thế nào, Hemmendorff chỉ nói “Từ quan điểm của tôi, chúng tôi đã thắng. Tôi thực sự tự hào rằng bộ phim đã tạo được tên tuổi cho chính nó và nó có ý nghĩa rất lớn bởi vì trong bối cảnh Thụy Điển, nó đã mang tính lịch sử.”

Lời nhận xét này đã chứng minh vị thế của Oscar. Nhưng chúng ta phải cân nhắc một điều. Oscar đã và sẽ luôn o bế những bộ phim Mỹ cho hạng mục Phim hay nhất. Vì mục đích của Oscar chính là tôn vinh điện ảnh Mỹ. Chiến thắng của Parasite năm 2019 là một kỳ tích, đồng thời cũng là một ngoại lệ đến không thể đúng lúc hơn giữa cơn bão tẩy chay Oscar đang chịu đựng. Về lý, bộ phim này, dù vô cùng xuất sắc, cũng không thể bước vào hạng mục Phim hay nhất vì nó không phải là một bộ phim Mỹ. Trong khi đó, LHP luôn trung thành với tiêu chí và sứ mệnh nó đặt ra. Tính chất những cuộc bầu chọn của các LHP vẫn giữ được tính khách quan và quốc tế.

Như trường hợp của Triangle of Sadness và Titane, cả hai bộ phim đều được công nhận, nhưng khi Triangle of Sadness có thể nhận được danh tiếng nhờ được giới thiệu đến một thị trường rộng lớn như Bắc Mỹ, Titane được vinh danh nhờ vào ý tưởng táo bạo và hoàn chỉnh về nội dung, cũng như cân bằng về nghệ thuật phim ảnh và diễn xuất. Một điều chắc chắn là Titane sẽ không hợp gu của Oscar, nhưng chiến thắng Cannes đảm bảo một vị trí danh giá mà nữ đạo diễn Julia Ducournau trong điện ảnh có thể tự hào. Vì tài năng của cô được nhìn nhận bởi các con mắt lành nghề không bị ảnh hưởng bởi các chiến dịch truyền thông.

Ngay cả khi Oscar bị các lời buộc tội bủa vây, sự nổi tiếng của sự kiện trong thế giới điện ảnh vẫn chưa hề suy suyển nhờ vào độ phủ bóng của Hollywood. Tuy nhiên, nghi ngờ vẫn đeo bám các quán quân. Trong khi đó, khi Cannes và các LHP khác vẫn trụ vững với quy tắc và sứ mệnh của họ. Thuyết phục một ban giám khảo quốc tế trao chiến thắng cho mình, tại nơi đây, Palme D’Or được coi là một vinh dự danh giá.

Kết luận

Oscar và các LHP có vị trí đặc thù trong điện ảnh. Oscar có thể đặc thù hơn do tập trung vào Hollywood, trong khi những LHP như Cannes trở thành điểm giao lưu của các nền điện ảnh quốc tế. Đến một lúc nào đó, chúng giao nhau trong giấc mơ của các đạo diễn, diễn viên trẻ. Hollywood lấy những ứng viên Oscar từ các LHP ngày càng nhiều. Ngược lại, Oscar trở thành nền tảng đem những ý tưởng điên rồ của LHP đến khán giả đại chúng. Một mối quan hệ hợp tác từ góc nhìn của người viết.

Nếu khẳng định những tài năng hoặc phim ảnh thực sự thách thức ranh giới nghệ thuật, người viết sẽ hướng về các LHP như Cannes, với hệ thống bỏ phiếu minh bạch, ít ồn ào về quan điểm điện ảnh và tính cởi mở trong khám phá phim ảnh. Tất nhiên, nếu đứng từ góc nhìn là một phim của Hollywood, mọi chuyện sẽ khác. Song, cú gật đầu của LHP vẫn rất là này nọ.

Xem lịch chiếu và mua vé dễ dàng tại Moveek

Có lẽ vì là tập hợp những chuyên gia từ khắp các nền điện ảnh quốc tế mà những bộ phim của các LHP mang khuynh hướng đậm chất nghệ hơn, hoặc là những nỗ lực sáng tạo đáng nể, biến những ý tưởng kỳ quặc thành hiện thực. Nên nếu muốn tìm những siêu phẩm, Oscar là nơi nên đến, còn thách thức ranh giới phim ảnh, Cannes là nơi chào đón bạn (ngoài ra còn có Berlin, Toronto,Venice…).