[Oscar Rewind] Shawshank Redemption - Câu chuyện Pandora thời hiện đại

Thần thoại Hy Lạp kể rằng xưa kia nàng Pandora đã tò mò mở chiếc hộp thần bí của thần Zeus, vô tình giả thoát những thói xấu xa chiếm hữu nhân loại. May mắn thay, trong chiếc hộp đó vẫn chứa đựng một điều có thể giúp con người chống lại sự tha hóa và diệt vong. Đó là hi vọng.

The Shawshank Redemption mở đầu bằng cảnh phó tổng giám đốc ngân hàng Andy Dufresne (Tim Robbins) ngồi trước vành móng ngựa vì bị tình nghi sát hại vợ mình và tình nhân của ả. Dù kiên quyết không nhận tội, Andy vẫn bị xử hai án tù chung thân cùng lúc và bị đưa đến nhà tù Shawshank.

Câu chuyện bắt đầu từ đây, qua giọng kể trầm ấm của Red – người đàn ông da màu đã bỏ phí hai mươi năm tuổi thanh xuân của mình đằng sau song sắt. Red có thể lo lót để đưa vào trại giam bất kì món hàng lậu nào từ thuốc lá, hình những cô đào xinh đẹp hay thậm chí một cây búa mài đá… Red chú ý Andy giữa những người mới đến vì trông anh "một cơn gió nhẹ cũng có thể thổi bay”. Nhưng Red đã sai, Andy mạnh mẽ hơn bất kì thứ gì ở Shawshank này. Không gì có thể dập tắt tinh thần của anh, dù đó là những trận đòn khủng khiếp hay hàng tháng trời nhốt trong ngục tối.

Shawshank là một xã hội độc tài thu nhỏ với những tù nhân bị “thể chế hóa” – theo cách gọi của Red – sợ sệt khi nhắc đến tự do và hi vọng. Nhà tù nằm dưới sự cai quản tàn bạo của đội trưởng Hadley và tên giám đốc cáo già Norton. Hắn lập ra chương trình cải tạo mà qua đó hắn trục lợi từ việc bán sức lao động miễn phí của tù nhân. Để hợp thức hóa số tiền tham nhũng, hắn cần một người có kiến thức vững vàng về thuế và tài chính, đó không ai khác hơn chính là Andy. Nực cười ở chỗ, trước khi vào đây Andy là người trung thực ngay thẳng; còn nhà tù, thay vì giúp anh hoàn lương lại biến anh thành tội phạm.

Dù hầu hết bối cảnh nằm trong trại giam, tối tăm và lạnh lẽo, khán giả lại cảm thấy ấm áp nhờ tình bạn giữa Andy và Red. Bộ đôi Robbins – Freeman, ở độ chín của sự nghiệp, đã thể hiện nhân vật tinh tế theo cách riêng của mình đồng thời tôn vinh nét đẹp trong diễn xuất của đồng nghiệp. Andy trầm tĩnh, ít nói; Red thì hoạt ngôn, xởi lởi. Nhưng nhờ có Red, ta biết được ước mơ tự do không ngừng sôi sục trong Andy. Và chỉ khi tâm sự với Andy, Red mới thổ lộ sự day dứt về thời trai trẻ nông nổi, và bắt đầu hi vọng về một cuộc sống bên ngoài tường rào kia. Sự phát triển nhân vật Red được mô tả thông qua ba lần xét đặc xá. Lần đầu tiên, Red luyên thuyên với hội đồng rằng ông đã thay đổi. Lần thứ hai, ông lặp lại những lời nói từ mười năm trước, thêm vào đó sự ngậm ngùi của tuổi già. Lần thứ ba, ông sỗ sàng từ chối ân xá, nhưng đó mới chính là lúc tinh thần của ông đã “ở ngoài lao”. Shawshank sẽ không thể nào kìm hãm ông được nữa.

Rita Hayworth and the Shawshank Redemption là một trong số không nhiều những tác phẩm "nhẹ nhàng" của ông vua truyện kinh dị Mỹ Stephen King, nhưng lại được xem như kiệt tác trong sự nghiệp của ông. Thông thường, một bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học nổi tiếng ít khi đạt đến tầm của nguyên tác (trừ Bố Già, Chúa tể những chiếc nhẫn…). Tuy nhiên nhà biên kịch Frank Darabont, trong lần đầu ngồi ghế đạo diễn, đã đưa bộ phim vượt xa mong đợi của mọi người. Ông viết tiếp câu chuyện còn bỏ ngỏ về Andy theo cách mà chính Stephen King cũng phải thán phục. Điều này cũng không quá khó hiểu vì Darabont và King vốn đã thân thiết từ lâu. Cũng nhờ vậy, hai lần tiếp theo Darabont làm phim chuyển thể từ truyện của Stephen King (The Green Mile, The Mist), nhà sản xuất phim hẳn cảm thấy rất hài lòng vì ông vua kinh dị chỉ đòi … 1 đô la tiền tác quyền.

Ngoài ra, những khuôn hình gọn ghẽ đến chuẩn mực của Roger Deakins cũng góp phần không nhỏ vào vẻ đẹp của phim. Bình dị, không phô trương và tài tình trong việc chọn góc sáng trong những cảnh nội tâm, nhà quay phim này đã nhận được đề cử Oscar đầu tiên trong sự nghiệp (tính đến nay là 13 đề cử - và chưa một lần thắng).

Sau khi bộ phim ra đời, rất nhiều người đã gửi thư cho đạo diễn Frank Darabont kể về việc bộ phim đã cứu thoát họ khỏi bế tắc như thế nào. Ý chí của nhân vật Andy đã tiếp thêm động lực cho nhiều người giảm hàng chục cân, cai nghiện thành công hay từ bỏ công việc nhàm chán hàng ngày để theo đuổi ước mơ của mình. Chẳng ai ngờ được một bộ phim đầu tay về đề tài nhà giam với dàn diễn viên đã vào tuổi trung niên và phải vô cùng chật vật mới thu hồi đủ kinh phí lại làm được nhiều điều ý nghĩa như thế.

Nhiều người đánh mùa giải Oscar năm 1994 là một “đại hội anh hùng” với sự góp mặt của Pulp Fiction, Forrest Gump, The Shawshank Redemption, Quiz Show… Hiếm khi nào có nhiều tác phẩm xuất sắc đến thế cùng ra đời trong một năm, nhưng như thường lệ, Viện hàn lâm Mỹ lại chọn giải pháp an toàn khi trao giải Phim xuất sắc nhất cho Forrest Gump. Với bảy đề cử, bộ phim về nhà tù Shawshank ra về trắng tay. Nhưng thời gian và khán giả mới là ban giám khảo công tâm nhất. Vào năm 2005, Shawshank được thính giả đài BBC bình chọn là phim xuất sắc nhất không thắng Oscar. Thậm chí kênh TNT ở Mỹ đã quyết định phát lại Shawshank mỗi hai tháng một lần từ năm 1997 đến tận bây giờ để đáp ứng yêu cầu của khán giả.

Xếp hạng nhất trên trang web IMDb.com với số điểm trung bình 9.2, vượt qua cả hai phần đầu của Bố Già, liệu The Shawshank Redemption có thể kết luận là bộ phim xuất sắc nhất mọi thời đại? Chắc chắn là không. Nhưng thế nào mới là phim hay nhất, hoàn hảo nhất? Cũng chẳng ai biết. Giữa một thế giới bất ổn ngày nay, khi bạo lực và sợ hãi vẫn đang ám ảnh, thì một bộ phim về “hi vọng” như The Shawshank Redemption sẽ vẫn được nhiều người nhắc đến, giúp chúng ta có niềm tin về một tương lai tốt đẹp hơn, như ánh sáng nhỏ nhoi ở đáy chiếc hộp Pandora trong truyền thuyết.

Thành tích tại Oscar 1995: 7 đề cử

• Phim hay nhất
• Nam diễn viên chính xuất sắc nhất: Morgan Freeman
• Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất
• Quay phim xuất sắc nhất
• Âm thanh xuất sắc nhất
• Nhạc phim xuất sắc nhất
• Biên tập phim xuất sắc nhất